Koca, B., ve Uysal-Toraman A. (2019). Okul Çocuklarına Yönelik Yaralanma Tutum Ölçeği’nin Türkçe formunun geçerlik ve güvenirliği. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisİ, 12(1), 57-66.
Ölçek Dil Geçerliği
Dil geçerliğini test etmek için çeviri-geri çeviri yönteminden yararlanılmıştır. Dil geçerliği için ölçek, anadili Türkçe olan bir
İngilizce öğretmeni ile yaşamının belirli bir süresinde yurtdışında yaşamış, okul kazası konusunda bilgi sahibi iki öğretim üyesi tarafından İngilizce’den Türkçe’ye bağımsız olarak çevrilmiştir. Daha sonra araştırmacılar tarafından, her madde için en uygun çeviri değerlendirilerek ortak bir Türkçe metin oluşturulmuştur. Bu aşamada dil, anlam uygunluğu ve kavramda eşdeğerlilik açısından gerekirse bazı sözcük ve tümcelerde değişiklik yapılarak Türkçe metin hazırlanmıştır. Türkçe’ye çevrilen ölçek geri çeviri yöntemi ile Türkçe ve İngilizce’yi iyi derecede bilen bir dil bilimci tarafından tekrar İngilizce’ye çevrildikten sonra özgün formu ile karşılaştırılmıştır. Uygun olmayan ifadeler gözden geçirilerek dil geçerliği sağlanmıştır. Ölçeğin düzenlenmiş Türkçe formunun pilot uygulaması, araştırma grubu dışında 8-12 yaş grubunda olan farklı yaz okullarındaki 30 öğrenci ile yapılmıştır. Pilot uygulama kapsamında maddelerin açıklığı, anlaşılırlığı test edilmiş ve ölçek son halini almıştır.
Ölçek Geçerliği
Kapsam geçerliğinin sağlanabilmesi için ölçek, çocukluk döneminde kaza veya yaralanma konusunda çalışan alanında uzman sekiz kişinin (Halk Sağlığı, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı öğretim üyeleri, ilköğretimde görevli öğretmenler, psikolog) değerlendirmelerine göre madde bazında Kapsam Geçerlik İndeksi (KGI) .625 – 1.00 olarak hesaplanmış ve uzman görüşleri alınmıştır. Uzman görüşü sonucu 1, 2, 5, 8, 11, 13, 16, 19. maddeler yeniden gözden geçirilmiş ve tekrar uzman görüşüne sunulmuştur. İkinci uzman görüşü sonucunda ölçek bazında tüm maddeler için KGI değeri 1.00 olarak bulunmuştur.
Ölçeğin yapı geçerliliğini belirleyebilmek için elde edilen veriler üzerinde açımlayıcı faktör analizi (AFA) ve
doğrulayıcı faktör analizi (DFA) yapılmıştır. Faktör analizi öncesinde örneklem yeterliliği açısından Kaiser-Meyer-Olkin
(KMO) değeri .90, Barlett testi sonucu X² = 2199.918, p = .001 hesaplanmıştır. Faktör analizi sonucunda özdeğeri 1 in
üzerinde üç faktör belirlenmiştirFaktör analiz sonuçlarına göre daha önceden “ciddiyet” alt boyutunda yer alan 3, 11 ve 14. maddeler “kırılganlık” boyutu altında toplanmıştır. Bu nedenle bu alt boyut “kırılganlık/ciddiyet” alt boyutu olarak tanımlanmıştır. “Önlenebilirlik ve kader “alt boyutlarında ise maddeler önceden verildiği gibi bu alt boyutlarda yer almıştır. AFA sonuçlarına göre elde edilen üç boyutlu ve 15 maddelik ölçeğin faktöriyel yapı geçerliğini test etmek için DFA yapılmıştır. Çalışmada DFA uyum indeksleri x2 /df = 1.98; RMSEA = .051; AGFI= .94; GFI = .94; CFI = .98 ve SRMR = .050 olarak elde edilmiştir. Kırılganlık/ciddiyet alt boyutuna ait maddelerin (3, 5, 11, 12, 14, 18) faktör yükleri .76 -.82 aralığında değişmekte, kader alt boyutuna ait maddelerin (1, 4, 6, 7, 10) faktör yükleri .54 – .70 aralığında değişmekte,
önlenebilirlik alt boyutuna ait maddelerin (8, 9, 15, 17) faktör yükleri ise .51 ile .66 aralığında değişmektedir.
Maddelere ait R2 değerlerinin ise .26 – .67 aralığında olduğu saptanmıştır.
“kader” alt boyutundaki maddelerin alt boyut toplam puanı ile korelasyonları .44 -.60 arasında pozitif yönde kabul edilebilir değerler aldığı belirlenmiştir. “Ciddiyet” alt boyutundaki maddelerin alt boyut toplam puanı ile korelasyonları 2. madde (Çocuklar yaralandığında bu durum çok ciddi olabilir) için -.18 olarak hesaplandığından bu madde testten çıkarılmış, diğer maddelerin .58 -.61 arasında pozitif yönde kabul edilebilir değerler olduğu saptanmıştır. Bu boyutun güvenirlik katsayısı .60 olarak elde edilmiştir. “Kırılganlık” alt boyutundaki maddelerin alt boyut toplam puanı ile korelasyonları 16. madde (Oyun alanında bir şey yaparken yaralanabileceğim olasılığını çoğu zaman düşünürüm) için -.19 ve 19. madde (Ne yapacağıma karar verirken çoğu zaman yaralanıp yaralanmayacağımı düşünürüm) için -.08 olarak hesaplandığından bu maddeler testten çıkarılmış, diğer maddelerin .42 -.47 arasında pozitif yönde ve kabul edilebilir düzeyde oldukları saptanmıştır. Bu boyutun güvenirlik katsayısı α =.39 olarak tespit edilmiştir. “Önlenebilirlik” alt boyutundaki maddelerin alt boyut toplam puanı ile korelasyonları 13. madde (Güvenli olmayan bir şeyle karşılaşırsam bu benim hatam değildir- bu gibi şeyler bazen kendiliğinden oluverir) için -.41 olarak hesaplandığından bu madde testten çıkarılmış, diğer maddelerin korelasyonlarının da .26 -.30 arasında pozitif ve kabul edilebilir düzeyde oldukları
saptanmıştır. Analizlerin devam eden aşamasında alt boyutlarda çıkarılan maddeler olduğundan “kader” alt boyutu hariç diğer üç alt boyut için güvenirlik analizleri tekrar yapılmıştır.Çıkarılan maddeler sonucunda yeniden tahminlenen güvenirlik katsayısı kader alt boyutunda α = .92, ciddiyet alt boyutunda α = .71 ve kırılganlık alt boyutunda α = .80 olarak saptanmıştır
15 madde
